شاید شما نیز بارها نام کنترل فاز را شنیده باشید اما به راستی این وسیله چیست و چه ضرورتی برای استفاده دارد؟ برای حفاظت از سیستم‌های الکترونیکی نظیر ژنراتور‌ها و ترانس‌های قدرت از کنترل فاز استفاده می‌شود. عملکرد این دستگاه به گونه‌ای است که، در صورت بروز هرگونه مشکلی در مدار مانند نوسان در ولتاژ، کنترل فاز جریان عبوری از مدار را قطع می‌کند تا سیستم‌های الکترونیکی آسیب جدی نبینند. همان طور که می‌دانیم راه اندازی و نصب سیستم‌های الکترونیکی هزینه زیادی در بر دارد. همچنین بسیاری از وسایل نیز با هزینه‌های گزافی تهیه می‌شوند و حساسیت بالایی به انواع مشکلات مربوط به برق دارند. بنابراین حضور کنترل فاز زیمنس در بسیاری از موارد برای حفاظت از سیستم‌های الکترونیکی بسیار ضروری می‌باشد. با یک بار هزینه کردن از صرف هزینه‌های گزاف دیگر جلوگیری می‌شود.
انواع کنترل فاز
به طور کلی دو نوع کنترل فاز وجود دارد که هرچند از نظر نحوه عملکرد مشابه هم عمل می‌کنند اما با توجه به نوع مدار و سیم‌کشی، از انواع متفاوت آنها استفاده می‌شود. کنترل فازها در دوسته تک فاز و سه فاز جای می‌گیرند. در نوع سه فاز به کنترل فاز باید فاز نول نیز اضافه شود. در ادارات و منازل مسکونی بیشتر از نوع تک فاز آن استفاده می‌شود و در کنار کنتور نصب می‌شود و نیاز به محافظ‌های برق کوچک برای هر وسیله به طور جداگانه را از بین می‌برد. زیرا عملکرد آن مانند یک محافظ برق می‌باشد.
قبل از کنترل فاز
تا قبل از حضور کنترل، عیوب مدار‌های مختلف با کنتاکتور کنترل می‌شد و عیوب برطرف می‌شد اما این سیستم ضعیف عمل می‌کرد و قادر به شناسایی برخی عیوب نبود. همچنین قابلیت استفاده در بسیاری از موارد را نداشت، بنابراین کنترل فاز جای آن را گرفت. یکی از برند‌های معروفی که در این زمینه به خوبی رضایت خریداران را فراهم آورده و کیفیت کار را به رخ کشیده است برند زیمنس می‌باشد که قابلیت‌های ویژه‌ای دارد. کنترل فاز زیمنس از نظر استقبال خریداران یکی از پرطرفدارترین برندها می‌باشد.
به کنترل فاز رله کنترل فاز نیز می‌گویند. کنترل فاز دارای یک بوبین می‌باشد که در صورت نبود هیچ گونه مشکلی در مدار تیغه خود را از حالت باز خارج نموده و می‌بندد. لازم به ذکر است که هر سه فاز برق و سیم نول باید به کنترل فاز وصل باشد. بنابراین در مجموع 5 سیم به کنترل فاز متصل می‌باشد.
وظایف کنترل فاز
همانطور که گفتیم کنترل فاز به بروز هرگونه خطا در مدار حساس بوده و قادر است ولتاژ را قطع کند. اما مشکلاتی که کنترل فاز قادر به محافظت سیستم‌های برقی از آنها می‌باشد در واقع چه هستند؟
کنترل فاز در صورتی که ولتاژ از حد مجاز بالاتر رود، یا این که ولتاژ از حد مجاز پایین‌تر بیاید قادر است از سیستم‌های الکترونیکی مورد نظر محافظت کند. علاوه بر آن کنترل فاز زیمنس به بروز خطا در فازها نیز حساس بوده. در صورتی که یکی از فازها قطع شود و یا جابه‌جایی در فازها به وجود بیاید. یا این که عدم تقارن در فازها وجود داشته باشد، می‌تواند جریان ولتاژ را قطع و مانع از بروز مشکل در سیستم‌های الکترونیکی شود.
علاوه بر موارد گفته شده، این کنترل فاز قابلیت این را دارد تا بعد از رفع خطا و حل مشکل به وجود آمده در زمان انتظاری که روی تنظیم آن می‌شود، ولتاژ را وصل کند.
یکی دیگر از قابلیت‌های این کنترل فاز این است که می‌توان میزان حساسیت به عدم تقارن فازها را در آن تنظیم نمود تا با توجه به دستوری که به آن داده شده است، عمل کند.
نگاه تخصصی به کنترل فاز زیمنس
روی هر کنترل فاز چراغ سیگنال و ترمینال وجود دارد. ممکن است با توجه به برند شرکت سازنده تفاوت‌های جزیی در نام و شماره ترمینال و محل قرار گیری آنها باشد.
- روی کنترل فاز زیمنس ترمینال‌های R-S-T یا L1-L2-L3 وجود دارد که برای اتصال به برق سه فاز می‌باشند.
- همان طور که در بالا اشاره کردیم به نوع سه فاز کنترل فازها، فاز نول نیز باید متصل شود. در انواع کنترل فاز‌هایی که به فاز نول نیز متصل می‌شوند، یک ترمینال جهت اتصال فاز نول نیز وجود دارد.
- پیچ تنظیم Sen نیز روی کنترل فاز مشاهده می‌شود که مخفف شده واژه (Sensitivity) به معنی حساسیت می‌باشد. اگر به خاطر داشته باشید در مطالب بالا اشاره کردیم که یکی از قابلیت‌های کنترل فاز این است که شما می‌توانید میزان حساسیت دستگاه را به عدم تقارن فازها تنظیم کنید. این پیچ در واقع این کار را برای شما انجام می‌دهد و با کمک آن می‌توانید میزان حساسیت به عدم تقارن فازها را تنظیم کنید.
نکات بیشتر
- پیچ تنظیمی On Delay با این پیچ تنظیمی زمان انتظار لازم بعد از اولین روشن شدن کنترل فاز زیمنس را می‌توانید تعیین کنید. همچنین می‌توانید با آن زمان انتظار بعد از رخ دادن خطا را مشخص کنید
- به ترمینال ۱۵ یک ورودی فرمان وارد می‌شود که خروجی آن در ترمینال‌های ۱۸ و ۱۶ می‌باشد.
- ترمینال ۱۶ که خروجی NC یا نرمال باز می‌باشد. در صورتی که ولتاژ سه فاز هیچ مشکلی نداشته باشد این خروجی وصل می‌شود. در این حالت نشانگر فعال بودن رله نیز روشن می‌باشد. این ترمینال به کنتاکتور وصل می‌شود.
- ترمینال ۱۸ که خروجی NO یا نرمال بسته می‌باشد. این ترمینال همیشه بسته است، مگر اینکه چراغ مربوط به سیگنال REL روشن باشد. اگر بخواهیم واضح‌تر سخن بگوییم باید بیان کنیم که در زمانی که دستگاه خاموش می‌باشد و یا در زمانی که خطایی رخ‌داده باشد و رله داخلی قطع شده باشد این ترمینال بسته است. این ترمینال برای مانیتورینگ استفاده می‌شود و به PLC متصل می‌شود .
- نشانگر خطا نیز جزو ثابت کنترل فاز می‌باشد. معمولاً یک یا دو عدد نشانگر خطا روی کنترل فاز وجود دارد که در صورت بروز هرگونه خطا مانند جابه‌جا شدن دو فاز از سه فاز یا درصورتی‌که که ولتاژ شبکه از محدوده مجاز عملکردی خارج شده باشد، نشانگر خطا روشن خواهد شد. و رله داخلی قطع می‌شود. (محدوده مجاز ولتاژ بین ۳۰۰ تا ۴۴۰ ولت در سه فاز و ۱۸۵ تا ۲۴۰ ولت در تکفاز است)
